Massale vondst mediterraan draaigatje in een plantenpot uit een tuincentrum

Door: Ingrid Boenders

14-DEC-2020 – Het mediterraan draaigatje is een inmiddels welbekende invasieve mierensoort die in een aantal woonwijken voor veel overlast zorgt, zowel binnen- als buitenshuis. Via opgepotte planten van tuincentra komen ze in Nederlandse woonwijken terecht. Onlangs werd uitgebreide vestiging van het mediterraan draaigatje aangetroffen op het terrein van een Gelders tuincentrum.

EIS Kenniscentrum Insecten, Kennis- en Adviescentrum Dierplagen

Mediterrane draaigatjes

Mediterrane draaigatjes komen van nature in de landen rond de Middellandse Zee voor. Als koninginnen per ongeluk naar een warme omgeving -zoals Nederlandse steden- verplaatst worden, dan kunnen ze zich daar vestigen. Al snel krioelt het daar dan van de voedselzoekende werksters. Elk jaar worden er ook nieuwe koninginnen geproduceerd. Deze starten geen eigen kolonie, maar versterken de kolonie waarin ze zijn geboren. Zo ontstaan er superkolonies met zeer hoge dichtheden aan mieren. Deze hebben veel ruimte nodig en zoeken overal voedsel. Hierdoor komen ze zowel binnen als buiten massaal voor. Ze gedragen zich dan ook echt als een invasieve exoot: een soort die exponentieel in aantal toeneemt en overlast veroorzaakt voor de mens en inheemse soorten.

Toename

Over de aanvoer van de mieren bestond al een duidelijke theorie. Door klimaatverandering is het hier het afgelopen decennium zo warm geworden dat mediterrane planten het prima doen in Nederlandse tuinen en bijvoorbeeld ook niet meer in de winter binnengehaald hoeven te worden. Mediterrane planten -bijvoorbeeld oleanders, maar met name olijven- zijn daardoor snel zeer populair geworden en nu in elk tuincentrum massaal te koop. Als deze planten in het Middellandse Zeegebied worden opgekweekt, uitgegraven en opgepot, dan komen ze met bodem én bodemdiertjes mee naar de plantenhandelaren, tuincentra en tuinen. In een tuincentrum in Noord-Holland is al eens een partij oleanders gevonden met mediterrane draaigatjes in de potten. Alle planten zijn nadat de besmetting was doorgegeven vernietigd.

Maar het kan ook erger. In Gelderland is een tuincentrum waar het mediterraan draaigatje zich uitgebreid op het terrein heeft gevestigd. Omdat de mieren overal nestelen waar maar wat ruimte is, bestaat hier het risico dat allerlei plantenpotten worden bewoond.

Steekproef

Bij dit Gelderse tuincentrum is een perenboom gekocht die buiten stond in de kolonie van de draaigatjes. De aarde rondom de wortels is onderzocht, waarbij duidelijk werd dat één plantenpot al een flinke ‘besmetting’ kan hebben. Er werden honderden werksters aangetroffen en duizenden eitjes, larven en poppen. Direct onder de stam, goed verscholen in een vrij grote holte tussen de wortels, werden ook vier koninginnen van het mediterraan draaigatje gevonden. Als de onderzochte perenboom in een tuin zou zijn geplant, zou er een ideale uitgangssituatie zijn ontstaan voor een nieuwe populatie: koninginnen die zorgen voor de voortplanting en ruim voldoende werksters om in het nieuwe leefgebied voedsel te vergaren of de kolonie te verplaatsen naar een betere plek. Binnen enkele jaren kan de populatie dan zo groot zijn dat er overlast wordt ervaren.

*De bij een tuincentrum gekochte perenboom (Bron: Jinze Noordijk)*

Tot slot

De onderzochte perenboom bewijst dat mediterrane draaigatjes via tuinplanten in woonwijken terecht kunnen komen. Dat hoeft niet alleen te gelden voor planten die direct afkomstig zijn uit het mediterrane gebied, maar kan dus ook gebeuren doordat in een tuincentrum de mieren allerlei andere planten koloniseren. In het betreffende tuincentrum in Gelderland zijn de draaigatjes ook gezien in en onder potten met de algemene tuinplanten dwergmispel (Cotoneaster), glansmispel (Photinia), klimop (Hedera), blauwe regen (Wisteria), bamboe (Bambusa) en bes (Ribes). Een tamelijk zorgwekkende situatie, gezien de overlast en flinke bestrijdingskosten die élke populatie van het mediterraan draaigatje met zich meebrengt. Een uitgebreid onderzoek naar geïmporteerde planten bij diverse tuincentra lijkt dan ook nuttig om het groeiende probleem van het mediterraan draaigatje bij de bron aan te pakken.